เวสาลี, ไวศาลี (Vaishali)
เวสาลี แคว้นวัชชี
เมืองเวสาลี (ไวสาลี, ไพสาลี) เป็นเมืองของพระเจ้าวิสาละ (ลิจฉวี) เมืองเวสาลี แคว้นวัชชี ในสมัยครั้งพุทธกาลเป็นแคว้นที่ทรงอำ นาจ ทางการเมืองการปกครอง มีกษัตริย์ที่ร่วมกันปกครอง ถึง ๗,๗๗๗ พระองค์ มีรูปแบบการปกครองคือ แบบสามัคคีธรรม อำ นาจมิได้อยู่ที่ บุคคลใดบุคคลหนึ่งอย่างแบบสมบูรณาญาสิทธิราชย์ ถ้ากล่าวถึงระบอบ การปกครองแบบประชาธิปไตยที่เก่าแก่ของโลกจะต้องนึกถึงทางตะวัน ตกคือ กรีกเอเทนส์ และตะวันออกคือ เวสาลี
พระพุทธเจ้าเสด็จมาจำ พรรษาที่ ๕ ณ เมืองเวสาลี ถ้าอยากดู เทวดามีรูปร่างลักษณะเป็นอย่างไร ต้องมาดูกษัตริย์ลิจฉวีแต่งกาย ครั้ง หนึ่งกษัตริย์ลิจฉวีได้ประทับรถม้าพระที่นั่งมุ่งไปราชนิเวศน์ พระพุทธเจ้า ทรงชี้ให้ภิกษุดูว่า “ภิกษุทั้งหลาย ถ้าพวกเธออยากรู้ว่า เทวดาบน ดาวดึงส์สวรรค์เป็นอย่างไร พวกเธอจงดูกษัตริย์ลิจฉวีเหล่านี้เถิด” แสดง ให้เห็นว่า เจ้าลิจฉวีทั้งหลายแต่งตัวหรูหรา มีพระยานพาหนะวิจิตร ตระการตา ดุจเหล่าเทพยดา หรือเทวดาบนดิน

ภูมิประเทศ
เมืองไพสาลีอยู่ทางฝั่งทิศเหนือของแม่น้ำ คงคา ห่างจากตัว เมืองปัตนะ ประมาณ ๔๔ กิโลเมตร มีแม่น้ำ คงคากั้นกลางเป็น พรมแดนธรรมชาติ ระหว่างแคว้นมคธกับแคว้นวัชชีทางเหนืออยู่ติด ไปยังเชิงเขาของประเทศเนปาล ส่วนทางตะวันออกอยู่ใกล้ชายป่าติด ไปถึงแม่น้ำ โกสี และแม่น้ำ มหานันทา เป็นเมืองที่ปกครองโดยระบบ สาธารณรัฐแห่งแรกเมื่อ ๒๐๐๐ กว่าปี มีหลักฐานพอที่จะยืนยันได้ที่นี้คือ เมืองไพสาลีหรือเวสาลี เพราะมีเสาหินศิลาจาลึกของพระเจ้ามหาราช

ประวัติความเป็นมาของเมืองเวสาลี
อัครมเหสีเจ้าเมืองพาราณสีได้ตั้งพระภรรค์ และได้ให้กำ เนิด ลูกออกมาเป็นก้อนเนื้อสีแดง พระนางกลัวจะเสื่อมเสียพระเกียรติพระ ราชา และโทษอาจจะตกถึงพระนาง ได้นำ ก้อนเนื้อใส่ในถาด ปิดครอบ ด้วยถาดอีกใบ ประทับตราราชสำ นัก นำ มาลอย ณ แม่น้ำ คงคา เช้าตรู่วันหนึ่ง ฤาษีได้ลงอาบน้ำ ที่ท่าคงคา ได้เห็นถาดที่ลอย มา จึงนำ ถาดเก็บไว้ อาจารย์บางท่านมีมติว่า เพราะผิวของเด็กทั้ง สองแนบชิดติดกัน และชิ้นเนื้อนั้นได้แตกออกมาเป็นสองชิ้น เป็นเพศ หญิง และชาย
ทารก ทาริกา มีผิวพรรณงดงาม ผิวของเด็กไม่มีเปลือกหุ้ม จึง ได้ชื่อว่า ลิจฉวี คือไม่มีผิวหนัง ท่านเลี้ยงดูแลเด็กเป็นอย่างดี ในทุกๆ วันดาบสได้ไปบิณฑบาต สาย ต่อมาตระกูลนายโคบาล ผู้มีอาชีพเลี้ยงโค เรียนต่อดาบสให้ทราบ ว่า การเลี้ยงเด็กเป็นความกังวลของนักบวช ท่านจงให้เด็กแก่พวกกระผม เถิด ท่านจงทำ กิจของสมณะเถิด
นายโคบาลก็เลี้ยงเด็กจนเจริญเติบโต วันหนึ่งเด็กทั้งสองได้เล่น กับลูกนายโคบาลอื่น เกิดการทะเลาะชกต่อยกัน ลูกของนายโคบาล ร้องไห้ไม่สามารถต่อสู้ได้ ก็เลยไปฟ้องพ่อแม่ ว่าเด็กไม่มีพ่อไม่มีแม่ชก ต่อย เป็นเหตุให้นายโคบาลงดเว้นการสงเคราะห์การเลี้ยงดูแล คำ ว่า งดเว้น ในภาษาบาลี เรียกว่า “วช” ตั้งแต่บัดนั้นเป็นต้นมาดินแดน แห่งนี้จึงเรียกว่าวัชชี
เมืองวัชชี หรือแคว้นวัชชี มีพื้นที่ ๑๐๐ โยชน์ นายโคบาลขอ พื้นที่จากพระราชสร้างพระนคร อภิเษกผู้ชายอายุ ๑๖ ปี เป็นพระราชา ส่วนผู้หญิงอภิเษกเป็นพระมเหสี สร้างกฎกติกาคือ ไม่ยกหญิงชายในเมืองนี้ ให้แก่เมืองอื่นๆ หญิงชายเมืองอื่นๆ ก็ไม่สามารถแต่งงานกับหญิงชายเมืองนี้ได้
เมื่อพระราชาพระราชินีอยู่รวมกันแล้วมีลูกเป็นฝาแผด เป็นหญิง ๑ เป็นชาย ๑ ครั้งละ ๒ คน เกิด ๑๖ ครั้ง รวม ๓๒ คน เพื่อให้ทันต่อ การเจริญเติบโตของเด็ก ทำ เป็นที่อยู่บ้าง ทำ เป็นสวนบ้าง สร้างเป็น กำ แพง ๓ ชั้นล้อมรอบ เพราะเหตุที่บ้านเมืองแห่งนี้ขยายออกอย่าง รวดเร็ว กว้างใหญ่ไพศาล จึงได้ชื่อว่า ไพสาลี หรือ เวสาลี


หญิงงามประจำ เมืองและสิทธิของสตรีของชาววัชชี
โทษสำ หรับหญิงคบชู้แรงมาก คือให้สามีฆ่าภรรยาผู้นอกใจได้ โดยไม่มีความผิด นอกจากจะบวชเป็นภิกษุณีจึงพ้นโทษ และถ้าใคร ข่มเหงรังแกหรือข่มขืนก็มีโทษถึงประหารชีวิต ผู้หญิงที่งามเป็นพิเศษ เป็นเหตุให้ชายแย่งตีฆ่ากัน จะถูกจัด ให้เป็นหญิงงามประจำ เมือง ใช้เงินชื้อได้และตั้งราคาไว้สูง จะเรียก หญิงประเภทนี้ว่า “นครโสเภณี” เป็นอาชีพที่ได้รับการยกย่องมากใน สมัยนั้น เป็นอาชีพเฉพาะหญิงที่งามจริงๆ จึงเป็นเหตุให้เมืองเวสาลี เจริญก้าวหน้ามากในยุคนั้น ผู้ชายจะได้ตัวเธอต้องมีเงินมาก จึงเป็นแรง จูงใจให้เงินแพร่สะพัด แม้แต่เศรษฐีต่างรัฐก็มาใช้บริการ ขนาดพระเจ้า พิมพิสาร เคยแอบเสด็จมาหาความสำ ราญส่วนพระองค์ ทั้งๆ ที่สอง เมืองเป็นศัตรูกัน และต่อมาพระองค์ก็จัดให้มี นครโสเภณีที่ราชคฤห์ บ้าง ภายในเมืองเวสาลี หญิงงามเมืองที่สวยและมีชื่อเสียงมาก คือ อัมพปาลี ต่อมาได้ศึกษาพระธรรมและบรรลุพระอรหันต์
เสริมต่อ พระเจ้าพิมพิสารไปเที่ยวเป็นประจำ ได้มีพระโอรส แบบไม่ตั้งใจหนึ่งพระองค์ ชื่อวิมละ (วิมลโกณฑัญญะ) ตอนเด็กแม่ ส่งไปยังพระราชสำ นักเมืองราชคฤห์ พระบิดาเห็นธำ มรงค์ของเด็ก นึกขึ้นได้ จึงยอมรับเป็นลูก และรับดูแลเลี้ยงไว้ในวัง วิมละตอนหลัง ฟังธรรมจากพระพุทธเจ้า ได้ออกบวช พระวิมละยังได้โปรดมารดาคือ นางอัมพปาลี จนได้บรรลุเป็นอรหันต์ในที่สุด
ส่วนเมืองราชคฤห์ ก็มีนางสาลวดี มีลูกชายเอาไปทิ้งกองขยะ พระเจ้าอภัยทรงพบและนำ มาเลี้ยงดู ตั้งชื่อให้ว่า “ชีวกโกมารภัจจ์” แปลว่า ยังไม่ตาย ได้รับการเลี้ยงดูเป็นอย่างดีศึกษาจนจบแพทย์ จากตักกะศิลา เป็นปรมาจารย์ทางการแพทย์ และถวายการรักษา พระพุทธเจ้าอยู่เป็นประจำ นางสาลวดี มีลูกอีกคนสุดท้ายคือ สิริมา มีความงามเป็นเลิศ ค่าตัวเป็นพันกหาปณะ นางได้เฝ้าพระพุทธองค์ และได้ฟังธรรมเทศนา จนได้บรรลุโสดาบัน ทูลนิมนต์พระมารับบาตร ๘ รูป ทุกวัน มีพระ หนุ่มรูปหนึ่งยังไม่ได้บรรลุเกิดหลงในความงามของนาง ไม่ยอมฉันข้าว ปล่อยให้ข้าวบูดคาบาตร ด้วยอิ่มในความงามของนาง ต่อมานางเกิด ตายอย่างกะทันหัน พระพุทธองค์ขอให้ระงับการเผาเก็บไว้ถึง ๗ วัน ซากศพ เน่าเหม็นมีหนอนขึ้นเต็มตัว พระพุทธองค์รับสั่งให้พระเจ้าพิมพิสาร ประกาศ ให้ชาวเมืองมาดูมาชมนางสิริมา ใครที่ไม่มาจะถูกปรับ ๘ กหาปณะ เว้นแต่เด็กๆ อยู่เฝ้าบ้าน พระพุทธองค์พาภิกษุไปดู พระพุทธองค์ตรัสถามพระเจ้าพิมพิสารว่า
ใครต้องการตัวนางสิริมา จะลดราคา ๕๐๐, ๒๐๐, ๑๐๐, ๕๐ จนเหลือ ๑ มาสก หรือ ๑ บาท ๑ กากณีก ก็ไม่มีใครจะเอา และรับสั่งให้มอบให้เปล่าๆ ก็ไม่มีใครเอา พระพุทธองค์ตรัสใน ท่ามกลางนั้นว่า
“เมื่อก่อนมหาชนยินดีให้เป็นพันกหาปณะ เพื่อขอหลับนอน กับนางเพียงคืนเดียว ตอนนี้ให้เปล่าๆ ไม่มีใครเอา เห็นหรือยังว่า สังขารไม่เพียงถึงความสิ้นและเสื่อมไปเป็นธรรมดา หาความยั่งยืนไม่ ได้” มหาชนอันมากได้ดวงตาเห็นธรรม

บ้านเกิดศาสดามหาวีระแห่งศาสนาเชน
เดิมทีเมืองเวสาลีเป็นบ้านเกิดของศาสดามหาวีระ ซึ่งเป็น ศาสดาของศาสนาเชน พระพุทธศาสนามิได้มาปักหลักปักฐาน ณ เมือง แห่งนี้ สืบเนื่องจากเกิดเหตุใหญ่คือ เกิดโรคระบาดผู้คนล้มตายเป็นเบือ ซากศพกองเกลื่อนอยู่ทั่วพระนคร โรคระบาดกำ เริบหนัก กษัตริย์แห่ง เจ้าลิจฉวีทำ พิธีบวงสรวงและเชื้อเชิญศาสดาในศาสนาต่างๆ มาช่วยก็ มิได้เป็นผลดี มีแต่เพียงพระพุทธองค์ที่ยังมิได้อาราธนามายังพระนคร เหตุที่พระพุทธศาสนาปักหลักเมืองเวสาลี
ในที่สุดเจ้าลิจฉวีนามว่ามหาลิแนะนำ ให้ทูลนิมนต์พระพุทธเจ้า ซึ่งตอนนั้นประทับอยู่ที่เมืองราชคฤห์มาช่วย เจ้าลิจฉวีทั้งหลายไม่มี ทางเลือกจึงมอบหมายให้มหาลิทูลพระพุทธเจ้า มหาลิซึ่งสนิทสนม ชอบพอกันกับพระเจ้าพิมพิสาร เดินทางไปเฝ้าพระเจ้าพิมพิสารขอ ช่วยทูลอาราธนานิมนต์พระพุทธเจ้า พระเจ้าพิมพิสารช่วยทูลอาราธนา พระพุทธองค์ พระองค์ก็ทรงรับนิมนต์ นอกจากจะช่วยคนแล้ว จะ เป็นการช่วยทั้งสองอาณาจักรให้สามัคคีกันด้วย พระเจ้าพิมสารก็ ปรารถนาเป็นมิตรกับเจ้าลิจฉวีด้วย จึงทรงอำ นายความสะดวกตาม ส่งเสด็จพระพุทธเจ้าพร้อมด้วยภิกษุสงฆ์ ๕๐๐ รูป จนถึงพรมแดน คือแม่น้ำ คงคา แล้วส่งสาสน์ให้เจ้าลิจฉวีทราบ เจ้าลิจฉวีส่งเรือมา รับข้ามฟาก พระพุทธองค์เสด็จสู่เมืองเวสาลีโดยได้รับอาราธนาจากเจ้า มหาลิ ซึ่งเป็นตัวแทนของกษัตริย์ลิจฉวี เสด็จไปเพื่อปราบโรคร้ายคือ อหิวาตกโรคเป็นผลสำ เร็จ และได้โปรดเทศน์สอน ประชาชนเป็นจำ นวน มากศรัทธา ทำ ให้พระพุทธศาสนาตั้งมั่นในเมืองนี้

บทพระปริตร (รตนสูตร, ระตะนะสูตร)
เมื่อพระพุทธองค์เสด็จข้ามถึงฝั่งเวสาลี บันดาลให้เกิดฝนลง หนักพัดพาเอาซากศพลงน้ำ หมด พื้นดินสะอาด ตอนเย็นก็เสด็จถึง ประตูเมืองเวสาลีมีดำ รัสให้พระอานนท์ ไปกับเจ้าลิจฉวี และให้สวด พระปริตรในระหว่างกำ แพงทั้งสามชั้นของเมืองเวสาลี บทพระปริตร ที่ใช้สวดคือ รัตนสูตร ที่ใช้น้ำ มนต์ เพื่อใช้สวดขจัดปัดเป่าภัยพิบัติ ชาวพุทธไทยรู้จักกันดี เนื้อหาคือการพรรนาความเชื่อในพระพุทธคุณ พระธรรม และพระสงฆ์ และแผ่เมตตาหลักพุทธศาสนา ขึ้นต้นว่า “ยานีธ ภูตานิ สมาคตานิ........เอเตน สจฺเจน สุวตฺถิ โหตุ” แปลว่า “ข้าพเจ้ามั่นในพระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์ ผู้เห็นจริงใน อริยสัจจ์ ละแล้วซึ่งความชั่วช้าทั้งหลาย ทั้งกาย วาจา และใจ และ พระองค์ไม่ได้ประสงค์สิ่งใดในโลกนี้ และโลกหน้า นอกจากพระนิพพาน อยากให้อยู่เป็นสุขทั่วหน้ากัน ด้วยความสัจจ์นี้ ขอให้เขามีสวัสดิภาพ ดีทุกคนพ้นจากโรคภัยไข้เจ็บเทอญ”
พระอานนท์สวดพลางและพรมน้ำ มนต์ไปพลาง ระหว่างกำแพง ทั้ง ๓ ชั้น ชาวเมืองเกิดปีติศรัทธาในพุทธานุภาพ และฟังพระธรรม เทศนา อย่างเนืองแน่น พุทธศาสนาตั้งมั่นแต่บัดนั้นเป็นต้นมา ชาวเมืองจะสร้างวัดถวาย จึงขอให้สร้างนอกเมืองเวสาลีทรง ไม่ประสงค์จะทำ ให้ศาสนาเชนลำ บากใจ ทรงสร้างอยู่ที่ป่ามหาวัน ทางตอนเหนือของเมืองวัชชีเชิงป่าหิมาลัย เรียกว่า กูฏาคารศาลา

บัญญัติพระวินัย
พระวินัย หมายถึง กฎระเบียบข้อบังคับ หรือขนมธรรมเนียม ประเพณีที่จะต้องปฏิบัติให้เป็นไปในทางเดียวกันของหมู่ภิกษุสงฆ์ เพื่อ ให้เกิดความเลื่อมใสแก่ผู้พบเห็น เพื่อมีอาจาระอันงามเป็นระเบียบ เรียบร้อย อันจะนำ ไปสู่การประพฤติปฏิบัติชอบ เป็นการเอื้อเฟื้อต่อ การประพฤติธรรมทางจิตต่อไป
พระวินัยที่ทรงบัญญัตินั้นมีลักษณะใหญ่ ๆ ๒ ประการ คือ ๑. พุทธบัญญัติ คือ ข้อที่พระองค์บัญญัติไว้ห้ามมิให้ประพฤติ ถ้าภิกษุรูปใดฝ่าฝืนพุทธบัญญัตินี้ จะมีโทษปรับอาบัติตั้งแต่เบา ๆ จนถึง มีโทษหนักที่สุด คือ ขาดจากความเป็นภิกษุเลยทีเดียว
๒. อภิสมาจาร คือ ข้อปฏิบัติหรือขนมธรรมเนียมที่พระสงฆ์จะ ต้องประพฤติตามเพื่อให้มีอาจาระเป็นที่น่าเลื่อมใสแก่ผู้พบเห็น เป็น ระเบียบเกี่ยวกับการปฏิบัติตน เกี่ยวกับความประพฤติเล็ก ๆ น้อย ๆ เช่น การตัดผม การตัดเล็บ การอาบน้ำ การนุ่งห่ม การยืน การเดิน การ นั่ง การนอน การฉันขบเคี้ยว เป็นต้น ซึ่งพระวินัยในส่วนนี้ไม่มีการปรับ อาบัติไว้โดยตรง แต่ถ้าใครไม่เอื้อเฟื้อ ตามวิธีปฏิบัตินี้ก็ปรับโทษเพียง อาบัติเบา ๆ คือ ทุกกฏเท่านั้น
สิกขาบทนี้มีปฐมเหตุในการบัญญัติถึงสามครั้ง โดยพระบัญญัติ ครั้งแรกนั้นเรียกว่า มูลบัญญัติ (บัญญัติเดิม) ส่วนการบัญญัติซ้ำ สิกขาบท นั้นอีกในครั้งต่อ ๆ มา (จะกี่ครั้งก็ตาม) เรียกว่าอนุบัญญัติ เหมือนกัน ทั้งหมด
อาบัติ หมายถึง การต้องโทษทางพระวินัย เพราะทำ ความผิด ต่อพระพุทธบัญญัติ หรืออภิสมาจารที่พระพุทธเจ้าบัญญัติห้ามมิให้ ประพฤติ ผู้ฝ่าฝืนต้องมีโทษตามที่กำ หนดไว้ในพระวินัยแต่ละสิกขาบท ซึ่งมีการกำ หนดโทษไว้ลดหลั่นกันไปจากโทษ หรืออาบัติที่หนักที่สุดคือ ขาดจากความเป็นภิกษุ โทษอย่างกลางต้องอยู่กรรมประพฤติมานัตจึง จะพ้นได้ และโทษอย่างเบาต้องประจานตนเองต่อหน้าภิกษุอื่นจึงจะ พ้นได้ ซึ่งการลงโทษในทางพระวินัยไม่มีความยุ่งยาก ไม่ต้องสอบสวน หาผู้กระทำ ความผิด ยกเว้นอาบัติปาราชิกและอาบัติสังฆาทิเสส เช่น การลักทรัพย์ที่เจ้าของมิได้ให้ เป็นต้น การบัญญัติพระวินัยนี้ พระพุทธองค์มิได้ทรงบัญญัติไว้ล่วง หน้า ต่อเมื่อมีเหตุการณ์ความเสียหายน่าติเตียนของภิกษุบางรูปเกิดขึ้น พระพุทธองค์จึงประชุมพระสงฆ์ ไต่สวน ชี้ให้เห็นโทษ ทรงบัญญัติห้าม ภิกษุรูปประพฤติเช่นนั้นอีก
พรรษาที่ ๑ ถึง ๑๑ พระองค์ยังไม่ได้ทรงบัญญัติสิกขาบท เพราะพระภิกษุปฏิบัติดีงามต่อๆ กันมา หลังจากออกพรรษาที่ ๑๒ พระพุทธองค์ทรงบัญญัติสิกขาบทที่ ๑ ห้ามภิกษุเสพเมถุน โดยปรารภ เหตุการณ์การมัวหมองที่เกิดขึ้นในหมู่สงฆ์ กรณีของการบัญญัติปฐมปาราชิก สิกขาบทที่ห้ามไม่ให้พระภิกษุเสพเมถุน คือห้ามไม่ให้พระภิกษุ ร่วมเพศสัมพันธ์กับผู้อื่น
สมัยนั้นมีหมู่บ้านนามว่ากลันทะ ตั้งอยู่ไม่ไกลเมืองเวสาลี มีบุตร เศรษฐีนามว่าสุทินนะพร้อมด้วยสหายไปสู่กรุงเวสาลี เห็นพระพุทธเจ้า กำ ลังแสดงธรรม จึงแวะเข้าไปสดับธรรม มีความเลื่อมใสใคร่จะออกบวช บิดามารดายังไม่อนุญาต อดอาหารถึง ๗ วัน ก็ได้รับอนุญาต เมื่อได้รับอนุญาตแล้ว ก็ออกบวชประพฤติปฏิบัติอย่างเคร่งครัดอยู่ทาง วัชชีคาม
ครั้งนั้นแคว้นวัชชี ซึ่งมีกรุงเวสาลีเป็นราชธานี เกิดทุพภิกขภัย ขาดแคลนอาหาร พระสุทินนะมีญาติเป็นคนมั่งคั่งมาก เมื่อเดินทางไปถึง กรุงเวสาลี ญาติๆทราบข่าวก็นำ อาหารมาถวายเหลือเฟือ พระสุทินนะ ก็ถวายแก่พระภิกษุทั้งหลายอีกต่อหนึ่ง แล้วเดินทางไปกลันทคาม ตำ บล บ้านเดิมของตน ความทราบถึงบิดามารดา บิดาจึงนิมนต์ไปฉัน มารดา ก็นำ ทรัพย์สมบัติมาล่อเพื่อให้สึก พระสุทินนะไม่ยอมจึงไม่สำ เร็จ ต่อมา มารดาพระสุทินนะรอจนภริยาของพระสุทินนะ (ตั้งแต่ในสมัยยังไม่ได้ บวช) มีระดู ได้กำ หนดจะมีบุตรได้ จึงพานางไปหาพระสุทินนะที่ป่ามหา วัน ชวนให้สึกอีก พระสุทินนะไม่ยอม จึงกล่าวว่าถ้าไม่สึกก็ขอพืชพันธุ์ไว้ สืบสกุล ครั้งนั้นยังไม่มีการบัญญัติวินัยห้ามเสพเมถุน พระสุทินนะเข้าใจ ว่าเป็นเรื่องที่พอทำ ได้ เพื่อให้มีบุตรสืบสกุล จึงเสพเมถุนด้วยภริยาของ ตน ซึ่งต่อมานางก็ตั้งครรภ์ และคลอดบุตร บุตรของพระสุทินนะจึงได้นาม ว่าเจ้าพืช ภริยาของพระสุทินนะก็ได้นามว่า มารดาของเจ้าพืช ต่อมาทั้ง มารดาและบุตรออกบวชได้สำ เร็จอรหัตตผลทั้ง ๒ คน ส่วนพระสุทินนะ เกิดความไม่สบายใจขึ้นภายหลัง ถึงขนาดซูบผอม ภิกษุทั้งหลายถาม ทราบความ จึงพากันติเตียนและนำ ความกราบทูลพระพุทธเจ้า พระองค์ จึงทรงเรียกประชุมสงฆ์ ทรงไต่สวนเรื่องนั้น ทรงติเตียนแล้วทรงบัญญัติ สิกขาบท ห้ามมิให้ภิกษุเสพเมถุน ทรงปรับอาบัติปาราชิกแก่ภิกษุผู้ล่วง ละเมิด
นี่คือความเป็นมาของการบัญญัติพระวินัย เมื่อพระศาสนามี ความเจริญมีผู้ขอบวชมากขึ้นๆ ก็มีการประพฤติผิดมากขึ้นๆ เมื่อมี ชาวบ้านมาฟ้องพระพุทธเจ้า พระพุทธเจ้าก็ทรงเรียกประชุมสงฆ์ ทรง ไต่สวน หลังจากทรงทราบความแล้ว ทรงวินิจฉัยว่าควรไม่ควร ถ้าไม่ควร ก็ทรงบัญญัติสิกขาบทขึ้นมา จนมีถึง ๒๒๗ ข้อด้วยกัน เพื่อให้พระสงฆ์ ประพฤติปฏิบัติตาม เพราะว่าพระสงฆ์เป็นผู้ที่ประชาชนศรัทธาเลื่อมใส เป็นผู้ประเสริฐกว่าคนทั่วไป เป็นผู้มีศีลมีธรรม พระสงฆ์อยู่มาได้ทุกวันนี้ ก็เพราะความเลื่อมใส ความศรัทธาของศรัทธาญาติโยม ผู้ทำ นุบำ รุงพระ สงฆ์ด้วยเครื่องจตุปัจจัยไทยทานทั้งหลาย เช่น อาหารบิณฑบาต จีวร กุฏิที่อยู่อาศัย และยารักษาโรค การที่จะรักษาศรัทธาของญาติโยมไว้ พระสงฆ์จึงต้องประพฤติปฏิบัติตนเองให้อยู่ในกรอบของศีลธรรมความ ดีงามนั่นเอง

สังคายนาครั้งที่ ๒
หลังพุทธปรินิพพานประมาณ ๑๐๐ ปี เมืองเวสาลีเป็นสถานที่ สังคายนาครั้งที่ ๒ ณ วัดวาลุการาม โดยมีพระยสกัณฑบุตรเป็นประธาน กษัตริย์พระนามว่าพระเจ้ากาฬาโศกราช เป็นผู้อุปถัมภ์ เหตุคือภิกษุวัชชี แสดงกถาวัตถุ ๑๐ ประการ นอกพระธรรมวินัย
ปาวาลเจดีย์ (สถานที่ปลงอายุสังขาร)
ปาวาลเจดีย์ เป็นสถานที่ปลงอายุสังขาร พระองค์เสด็จมาที่นี่ โดยมีพระอานนท์ติดตามมา พระองค์ประสงค์จะทรงพระชนม์ชีพอยู่ต่อ แสดงโอภาสนิมิตแก่พระอานนท์ “เมืองเวสาลี ทัสนียภาพงาม บุคคลที่ เจริญอิทธิบาทภาวนา ปรารถนาจะอยู่ต่อก็สามารถทำ ได้” มารดลใจพระ อานนท์ทำ ให้ไม่ได้ทูลอาราธนา และพระองค์ได้ตรัสกับพระอานนท์ให้ หลีกสมาธิอีกทีหนึ่งเมื่อพระอานนท์หลีกไป
พระยามารได้ช่องได้โอกาสรีบเข้ามาอาราธนาให้พุทธเจ้าเสด็จ ปรินิพพาน พระผู้มีพระภาคเจ้าตรัสว่า “ดูกรมาร ผู้มีใจบาป ท่านอย่า พยายามเลย ไม่ช้าตถาคตก็จักปรินิพพาน อีก ๓ เดือนข้างหน้า” ทรง ปลงพระชนม์มายุสังขาร วันเพ็ญเดือน ๓ และเกิดแผ่นดินไหว พระ อานนท์รีบเข้ามาทูลถามเหตุแผ่นดินไหว พระองค์ตรัสเหตุ ๘ ประการ
๑. ผู้มีฤทธิ์ดลบันดาล
๒. ลมกำ เริบ
๓. พระโพธิสัตว์จุติจากสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ ปฏิสนธิในพระครรภ์ มารดา
๔. พระโพธิสัตว์ประสูติกาล
๕. พระตถาคตตรัสรู้
๖. พระตถาคตแสดงปฐมเทศนา
๗. พระตถาคตปลงอายุสังขาร
๘. พระตถาคตเสด็จดับขันธ์ปรินิพพาน


พระสถูป
ภายในปาวาลเจดีย์มีพระสถูปเก่าแก่ที่มุงด้วยเพิงสังกะสี สร้าง ครอบองค์สถูป โครงสร้างของหลังคาคล้ายกับสถูปทรงกลม ไม่มียอด แหลม ฐานล่างโบกด้วยปูน เป็นสถานที่บรรจุพระบรมสารีริกธาตุ ที่ กษัตริย์ลิจฉวีได้ รับแบ่งจากเมืองกุสินารา ซึ่งเป็น ๑ ใน ๘ เมือง ปัจจุบัน พระบรมสารีริกธาตุได้นำ ไปเก็บไว้ในพิพิธภัณฑ์ปัตนะ


กูฏาคารศาลา ป่ามหาวัน
เป็นสถานที่กำ เนิดภิกษุณีครั้งแรกรูปแรกในโลก คือนางปชาบดี โคตมีซึ่งเป็นพระน้านางของพระพุทธเจ้า ก่อนที่จะเสด็จยังเมืองกุสินารา พระองค์ประทับ ณ กูฏาคารศาลา ทรงแสดงอัปปมาทธรรมแก่ภิกษุเมือง เวสาลีว่า “สังขารทั้งหลายมีความเสื่อมสิ้นไปเป็นธรรมดา ทั้งหลายจงยัง กิจของตนและผู้อื่นให้ถึงพร้อมด้วยความไม่ประมาท” อีก ๓ เดือนข้าง หน้าพระตถาคตจักเสด็จปรินิพพาน
รุ่งเช้าเสด็จบิณฑบาต ณ เมืองเวสาลี ทรงประทับยืนหันพระ วรกายดูเมืองเวสาลี พลางตรัสพระอานนท์ว่า “อานนท์ การทอด พระเนตรดูเมืองเวสาลี เป็นครั้งสุดท้ายของตถาคต” เรียกพระอาการ นี้ว่า นาคาวโลกหรือการดูอย่างช้าง (เหมือนเหลียวหลัง) ประทับ ณ ภัณฑุคาม ตรัสเทศนาอริยธรรม ๔ ประการ คือ ศีล สมาธิ ปัญญา และ วิมุตติ จากนั้นเสด็จไปยังหัตถีคาม อัมพคาม ชัมพุคาม และโภคนคร ตรัสมหาปเทส ๔ เครื่องวินิจฉัยพระธรรมวินัยเสด็จสู่เมืองปาวา

พระสถูป
เป็นพระสถูปก่อด้วยอิฐทรงบาตรคว่ำ พระเจ้าอโศกมหาราช ทรงสร้างไว้ในบวรพระพุทธศาสนา เสาหินศิลาจาลึก สิงห์ที่สมบูรณ์ เสาหินศิลาจาลึก ตรงจุดนี้ถือได้ว่าเป็นสิงห์ที่สมบูรณ์สูงสุดใน บรรดาสิงห์ค้นพบ

วาลิการาม
เป็นวัดหนึ่งในเมืองเวสาลี แคว้นวัชชี เป็นที่ประชุมทำ สังคายนาครั้งที่ ๒ ชำ ระวัตถุ ๑๐ ประการที่เป็นเสี้ยนหนามพระธรรม วินัย ปัจจุบันมีเฉพาะส่วนที่เหลือจากการทำ ลายพอเป็นหลักฐานคือ ตรงส่วนเป็นรูปบาตรคว่ำ ของเจดีย์ไม่มีปลาย เนื่องจากชาวฮินดูตั้งไว้ บูชา เพราะไม่มียอดเหมือนศิวลึงค์ แต่มีพระพุทธรูปปรากฏอยู่รอบๆ เป็นหลักฐานว่านี้คือ ของพุทธ

สระมุรธาภิเษก
สระมุรธาภิเษกคือ สระน้ำ ราชาภิเษกของกษัตริย์ลิจฉวี เป็นสระ ศักดิ์สิทธิ์ประจำ เมือง เป็นสระโบกขรณีที่จัดทำ ขึ้นเพื่อเป็นน้ำ สำ หรับ ราชาภิเษก เป็นที่หวงแหนมากสำ หรับชาววัชชีตามที่ปรากฏในพระ ธรรมบท พระราชาองค์ใดจะรับตำแหน่งผู้บริหารจะต้องทำ พิธีอภิเษกที่ สระน้ำแห่งนี้ ปรากฏว่า พันธุละเสนาบดีเคยพาภรรยาบุกมาอาบน้ำ ใน สระน้ำ นี้ขนาดต้องผ่านตาข่ายเหล็ก ลวดหนาม โดยใช้เหล็กกล้าตัดจึง เข้าไปได้ แต่พันธุละเสนาบดีเป็นผู้เยี่ยมยุทธ์ จึงเข้าไปได้โดยไม่ยากนัก ปัจจุบันนี้ เหลือเป็นรูปร่างสระอยู่ สระน้ำ มีความกว้างขวางมาก

หลักอปริหานิยธรรม ๗ ประการ
หลักอปริหานิยธรรม แปลว่า ธรรมอันเป็นที่ตั้งแห่งความไม่ เสื่อมพระพุทธเจ้ายังเคยไว้ว่า “ ถ้ากษัตริย์ลิจฉวีและประชาชนยึดมั่น ในหลักธรรมเหล่านี้ ก็จะไม่มีความเสื่อม จะมีแต่ความเจริญอย่างเดียว” คือ
๑. หมั่นประชุมเนื่องนิตย์
๒. พร้อมเพียงกันประชุมและเลิกประชุม
๓. ไม่บัญญัติสิ่งใหม่
๔. เคารพผู้ใหญ่
๕. ไม่ประพฤติข่มเหงรังแกสตรี
๖. เคารพปูชนียสถาน
๗. ให้การคุ้มครองสมณะพรามณ์
ตอนหลังกษัตริย์ลิจฉวีไม่ได้ปฏิบัติตาม แตกความสามัคคีกัน ไม่ มาประชุม ไม่ให้ความเคารพกัน จนในที่สุดตกเป็นเมืองขึ้นของพระเจ้า อชาตศัตรูแห่งแคว้นมคธ

โทษของการทุศีล
พระพุทธองค์ทรงแสดงโทษของการทุศีล และศีลวิบัติ ๕ ประการ เมื่อพระองค์เสด็จถึงปาฏลีคาม คือปัตนะในปัจจุบัน ดังนี้คือ
๑. ผู้ไร้ศีลย่อมประสบความเสื่อมทางโภคทรัพย์
๒. ชื่อเสียงไม่ดีย่อมฟุ้งขจรไป
๓. ย่อมเป็นผู้เก้อเขิน ไม่กล้าหาญเมื่อเข้าประชุม
๔. เมื่อใกล้ตาย ย่อมขาดสติสัมปชัญญะ คุ้มครองสติไม่ได้ เรียกว่า “หลงตาย”
๕. เมื่อตายแล้ว ย่อมไปสู่อบาย วินิบาต นรก

กำ เนิดภิกษุณีรูปแรก
พระนางปชาบดี โคตมี คือ ภิกษุณีรูปแรกในพระพุทธศาสนา ได้ รับการอุปสมบท ณ เมืองไพสาลี ครุธรรม ๘ ประการ
๑. แม้ภิกษุณีบวช ๑๐๐ ปี ต้องไหว้ภิกษุบวชใหม่ในวันนั้น
๒. ไม่อยู่ในอารามที่ไม่มีภิกษุ
๓. รับธรรม ๒ ประการ คือ ถามอุโบสถ และฟังคำ สั่งสอนจากภิกษุ
๔. ปวารณาในสงฆ์ ๒ ฝ่าย
๕. ประพฤติมานัตในสงฆ์ ๒ ฝ่าย
๖. อุปสมบทในสงฆ์ ๒ ฝ่าย
๗. ไม่พึงบริภาษภิกษุ
๘. ไม่พึงสั่งสอนภิกษุ
ภิกษุณีต้องรักษาศีล ๓๑๑ ข้อ

พระสูตรและชาดก
พระพุทธเจ้าได้ตรัสพระสูตรอาทิเช่น มหาลิสูตร,ขาลิยสูตร, มหา สีหนาทสูตร จูฬสัจจกสูตร, มหาสัจจกสูตร, เตวิชสูตร, สุนักขัตตสูตร, รัตนสูตร และชาดกอาทิ เช่น เตโลรทชาดก, สิคารชาดก ฯลฯ

นางอัมพปาลี
นางอัมพปาลี เป็นนางคณิกา หรือ นครโสเภณี เมืองไพศาลี แคว้นวัชชี นางเป็นโสเภณีคนแรกที่ได้บริจาคสวนมะม่วงของตน เพื่อ สร้างเป็นสังฆารามถวายพระพุทธองค์ วัดจึงได้ชื่อว่า อัมพปาลีวัน นางอัมพปาลี ตอนเกิดนั้น คนเฝ้าอุทยานได้พบเห็นอยู่ใต้ต้น มะม่วง นำ ไปเลี้ยงไว้ อัมพปาลี แปลว่า รักษาต้นมะม่วง หรือต้น มะม่วงรักษาไว้ ทำ นองว่าเทพที่สิงอยู่ในต้นมะม่วงรักษาไว้
- ไม่ยอมขายกิจนิมนต์ให้เจ้าลิจฉวี
ในพรรษาสุดท้าย พระศาสดาได้เสด็จเมืองไพศาลี นางอัมพ ปาลีได้เข้าเฝ้า และอาราธนาพระพุทธเจ้าพร้อมด้วยภิกษุสงฆ์มาฉันที่ บ้าน ระหว่างทางนางได้พบกับเจ้าลิจฉวี พอทราบว่า การเสด็จของ พระพุทธองค์ จึงขอให้นางสละสิทธิ์นั้นให้กับพวกตน นางไม่ยินยอม เจ้าลิจฉวีเสนอสิ่งของมีค่า เงินทองจำ นวนมาก แต่นางไม่สนใจ - ถวายวัด
วันรุ่งขึ้น นางได้ถวายภัตตาหาร และได้ถวายสวนมะม่วงให้ เป็นอาราม เรียมว่า อัมพปาลีวัน
- วาระสุดท้ายแห่งชีวิต
นางอัมพปาลีได้ฟังธรรมจากพระลูกชายชื่อ วิมละโกณฑัญญะ ได้ออกบวชเป็นภิกษุณี พิจารณาถึงความไม่เที่ยงแห่งสรีระร่างกายเป็น อนิจจัง ทุกขัง อนัตตา จนได้บรรลุเป็นพระอรหันต

ไพสาลี
มหานครไพสาลี เมือง.....มหาเจดีย์งามสง่า
เมือง...สมบูรณ์อโศกศิลา เมือง....วัดป่ามหาวันรื่นรมย์
เมือง....วัชชีธรรมลํ้าเลิศ เมือง....กำ เนิดภิกษุณีปฐม
เมือง....ปลงอายุสังขารพระโคดม เมือง.....ชื่นชมราชาสามัคคี
เมือง....ตรัสสอนรัตนสูตร เมือง.....พิสูจน์บ่อมุรธาภิเศกศรี
เมือง....นาฏยัมระบำ อัมพปาลี เมือง.....เศรษฐีใจบุญสุนทรทาน
เมือง....สังคายนาครั้งสองต้องปรากฏ เมือง.....นักพรตแก้ผ้าน่าสงสาร
เมือง....ปัจฉิมพรรษากาล เมือง....ตำ นานบ้านแหลกแตกสามัคคี

ที่มา..คู่มือพระธรรมวิทยากร